İyot, bazı besin kaynaklarında doğal bir şekilde yer alan ancak vücudun kendi kendine üretemediği bir elementtir. İyot minerali, enerji metabolizması başta olmasıyla birlikte vücutta pek çok önemli bir göreve sahiptir. Tiroid hormonları arasında yer alan tiroksin ve triyodotironinin önemli bileşenlerinden biridir. Tiroid hormonları protein sentezi gibi vücutta gerçekleşmekte olan pek çok biyokimyasal reaksiyonun düzenlenmesine destek olur. Bununla birlikte anne karnındaki fetesün ve bebeklerin iskelet ve merkezi sinir sisteminin gelişiminde oldukça önemli bir rol oynamaktadır.
Besinlerde yer alan iyotun kaynağı ise topraktır. Dünya üzerinde pek çok toprak çeşidi bulunmakta ve bu topraklarda değişen miktarlarda ise iyot bulunmaktadır. Topraklarda yer alan iyotun miktarı besinlerin iyot içeriğinin etkilenmesine neden olur. Dünyanın bazı bölgelerinde yer alan topraklar iyot açısından eksik olmasından. dolayı bu bölgede yaşamakta olan insanlarda iyot eksikliğinin görülme olasılığı daha yüksektir. Bu bölgelerde yaşamak ya da besinlerde yeterli miktarda iyot almamak durumunda iyot eksikliğinin meydana gelmesi ve bu da pek çok hastalığın oluşması için zemin hazırlamaktadır. Peki, iyot nedir, faydaları nelerdir? Hep birlikte inceleyelim.
İçerik Başlıkları
İyot Nedir
İyot gıdalardan yeterli oranda alınamamakta, vücudun işleyiş mekanizmalarının devamlılığının sağlanması açısından oldukça önemli ve genel olarak deniz ürünlerinden elde edilebilmekte olan minerallerdendir. Toprakta ve okyanuslarda bulunduğu keşfedilmiştir. İyot eksikliğinin yaşanmaması açısından dünyada pek çok ülkede tuzlara iyot ilave edilmektedir. Böylece gün içerisinde iyot alımının da karşılanması sağlanır.
İyotun Faydaları Nelerdir
- Tiroid bezinin çalışmasının sağlıklı bir şekilde gerçekleşmesini sağlamaktadır. Böylece tiroid bezinde salgılanmakta olan hormonların işleyiş mekanizmasının olması gerektiği gibi gerçekleştirilmesi sağlanır.
- Bebeklerde ve çocuklarda zihinsel gelişimin sağlıklı olması açısından büyük önem taşımaktadır.
- Tiroid, prostat ve meme kanseri gelişimi riskinin azalmasını sağlar.
- Zihinsel mekanizmaların işleyişine olumlu katkılar sağlamaktadır.
- Depresyon ve kaygı bozukluğu oluşumunun önüne geçmekte etkilidir.
- Saç dökülmesini ve saçlarda cansızlaşma sorununun önüne geçer.
- Cilt üzerinde solgunluk ve kuruluk oluşması, metabolizmanın yavaşlaması gibi durumların gelişmesininin önüne geçmede etkilidir.
- Üreme sağlığına olumlu katkılar sağlar.
- Bağışıklık sisteminin güçlenmesinde etkilidir.
- Radyasyonun zararlı etkilerini minimize etmektedir.
İyot Hangi Besinlerde Bulunur
Dünyadaki esas iyot kaynağı denizdir. Aynı zamanda en çok iyot içeriğine sahip madde ise deniz yosunudur. Deniz yosunu dünyanın farklı yerlerinde değişik şekiller ile tüketimi sağlansa da ülkemizde yaygın bir şekilde tüketim alanı bulunmamaktadır. Ülkemizde esas iyot kaynağı, iyotla zenginleştirilmiş sofra tuzlarıdır. Özellikle de Karadeniz bölgesi, ülkemizde iyot açısından zayıf topraklarının bulunmuş olduğu bölgelerimizden biridir. Bu bölgede yetişmekte olan sebze ve meyvelerin içerikleri oldukça düşük olmasından dolayı besinlerle iyot gereksiniminin karşılanabilmesi oldukça zordur. Bu sebeple de iyot açısından zayıf topraklara sahip olmakta olan ülkemizde iyotlu sofra tuzlarının kullanımı büyük bir önem taşımaktadır.
Günlük yaşantımızda kullanmış olduğumuz iyotlu tuzlarda yoğun oranda iyot içermekte ve günlük gereksinimin karşılanması açısından yeterlidir. Fakat son dönemde popüler hale gelen çeşitli niteliklerdeki kaya tuzlarının kullanımı, iyot yetersizliği açısından risk durumu taşımaktadır. İyot eksikliği pek çok hormonal hastalığa neden olabilmektedir. Bu sebeple de yeterli miktarda tüketimi sağlanılmasına özen gösterilmelidir.
İyot Gereksinimi Ne Kadardır
Vücudun gün içerisindeki fonksiyonlarının sorunsuz bir şekilde gerçekleştirebilmesi açısından iyot gereksiniminin tam olarak karşılanması elzem bir durumdur. İyot gereksiniminin ne kadar olduğu, yaşa göre değişiklikler göstermektedir. 0 ila 5 yaş arası çocuklarda 90 mcg/gün, 6 ila 12 yaş arası çocuklarda 120 mcg/gün, gençlerde ve yetişkinlerde ise 150 mcg/gün, hamilelik ve emzirme döneminde ise 200 ila 300 mcg/gün iyot gereksinimi söz konusu olabilmektedir.
Hamilelik dönemindeki rakama bakılmasıyla birlikte diğer bireylere oranla yaklaşık iki katına kadar ulaşmakta olan iyot gereksiniminin bulunduğu görülebilmektedir. Bu, besinlerle karşılanması oldukça zor bir miktara denk gelmesi durumunda gebelik dönemindeki kadınlarda hekim önerisiyle genel olarak iyot takviyelerinden yararlanılabilmektedir. Bunlar iyot hapı ya da iyot damgası şeklinde adlandırılmasıyla birlikte takviyelerden herhangi biri olabilmektedir. Bu sayede anne karnındaki bebeğin gelişimi açısından gereken iyot minerali ihtiyacı tam olarak karşılanabilmektedir.
İyot Eksikliği Nedir
İyot, insanların büyüme ve gelişmesine oldukça önemli bir yere sahiptir. İyot eksikliği sonucunda pek çok zihinsel gerilik meydana gelebilmekte ve dünyada önlenebilir zihinsel geriliklerin başta gelen nedeni iyot eksikliğidir. Tiroid hormonlarının üretilememesinden dolayı bu tür zihinsel geriliklerin ve çeşitli rahatsızlıklar meydana gelebilmektedir. Hamilelik ve bebeklik döneminde oluşan iyot eksikliği kalıcı rahatsızlıklara neden olabilmektedir. Bir bireyde günlük iyot alımının 10 mcg’nin altına düştüğü durumlarda ise guatrın da eşlik etmesiyle birlikte hipotiroidizm meydana gelmektedir.
Guatr hastalığı iyot eksikliğinin en erken klinik belirtileri arasında yer almaktadır. Bu derecedeki iyot eksikliği hamilelik döneminde olan kadınlarda fetüsün yeterli miktarda gelişim sağlamamasına neden olacağı gibi düşük ve ölü doğumlara da neden olabilmektedir. Çocukluk dönemindeki iyot eksikliğinde ise zeka geriliği görülme olasılığı da yüksektir. Daha az miktarda iyot eksikliği sonucunda ise hiperaktivite, dikkat bozukluğu ve odaklanamama gibi rahatsızlıklara neden olabilmektedir. Yetişkinlerde iyot eksikliği başlangıçta guatr olmasıyla birlikte pek çok komplikasyona neden olabilmekte, ekstra olarak bilişsel fonksiyonların yerine getirilebilmesini zorlaştırır. İyot eksikliğinin kronik bir hale gelmesi durumunda da tiroid kanseri görülme olasılığı da yüksektir.
İyot Eksikliğinin Belirtileri Nelerdir
İyot eksikliği, ülkemizde ve dünyada sık sık görülmekte olan mineral eksikliklerinden biri olarak yer almaktadır. Belirtiler, sorunun söz konusu olmasıyla birlikte tüm bireylerde benzer olarak seyretmekte ve bunların büyük bir kısmı tiroid hormonu üretimindeki bozukluklara bağlı olarak gelişim sağlamaktadır. İyot eksikliği görülmekte olan hastalarda yaygın bir şekilde gelişim sağlayan semptomlar ise aşağıdaki gibi yer almaktadır:
- Boyunda şişlik (guatr oluşumu)
- Üşüme ve titreme
- Cilt üzerinde kuruluk
- Sürekli olarak yorgunluk hissiyatı
- Kabızlık
- Kolesterolün yüksek olması
- Kilo artışı
- Bilinç bulanıklığı ve unutkanlık
- Kalp ritminde yavaşlık, bayılma ve baş dönmesi
- Depresyon
- Kas gücünde azalma
- Depresyon
- Saçlarda dökülme
- Kas ve kemik hastalıkları
Yukarıda belirtilmekte olan semptomların görülmesi durumunda mutlaka iyot düzeylerinin araştırılması gerekmektedir. Bu araştırmanın en basit yöntemlerinden biri de kan üzerinde iyot seviyelerinin ölçülmesi ve idrarda spor iyot miktarının araştırılmasıdır. Her iki testin oldukça basit olmasıyla birlikte genel olarak aynı gün içerisinde sonuçların alınmasıyla birlikte değerlendirilmesi yapılmalıdır. Bu değerlendirmeler sonucunda iyot eksikliği saptanmakta olan hastalarda derhal iyot takviyelerinin başlatılması önem taşımaktadır.
İyot Takviyesi Hangi Yollarla Yapılmakta
Hamilelik döneminde artış gösteren iyot ihtiyacının karşılanması açısından genel olarak hekim tarafından iyot içermekte olan mineral takviyeleri reçetelendirilebilmektedir. Bu takviyeler yalnızca iyot içermesiyle birlikte iyotla birlikte B grubu vitaminleri, folik asit gibi farklı mikro nutriyentleri de içerebilmektedir. Planlanan gebeliklerde ise minimum 3 ay öncesinden bazı vitaminlerin ve minerallerin takviyelerine başlanması istenilebilmektedir. Bu durumda önerilmekte olan takviyelerin içeriğinde genel olarak iyot da yer almaktadır. Gebeliğin dışında beslenme düzenindeki eksikliklere, iyotsuz tuz tüketimine ve iyor içeriği düşük bölgelerde yaşanılmaya bağlı olarak gelişim sağlayan iyot eksikliğinde takviyeler genellikle ağızdan alınan haplar ya da iyot damlaları şeklinde uygulanmaktadır.
İyot eksikliğinin teşhisi konulmasıyla birlikte aynı zamanda guatrojen besinler olarak da adlandırılmakta olan bir grup besinin tüketiminden kaçınılması gerekmektedir. Bunların arasında ise brokoli, karnabahar, brüksel lahanası, turp, şalgam, lahana, kara lahana, ıspanak, tatlı patates, soya sütü ve soya fasulyesi gibi besinler yer almaktadır. Bu besinler guatr yapmaya etki gösteren besinler olarak adlandırılmasıyla birlikte tiroid bezinde iyotun tutulumunu güçlendirmede etkilidir.
Bu sebeple de bu grupta yer almakta olan besinlerin yüksek oranda ve sık sık tüketimini sağlamakta olan bireylerin iyot eksikliğine ve dolayısıyla hipotiroidi, guatr gibi tiroid hastalıklarına yakalanma olasılığı oldukça yüksektir. Özellikle de zihinsel gelişiminin söz konusu olmasıyla birlikte bebeklik ve çocukluk dönemlerinde iyot eksikliği, geri dönüşü olmayan zeka geriliklerine sebep olabilmektedir. Bunun önüne geçebilmek açısından çocukluk döneminde iyotlu tuz tüketimine ayrıca özen gösterilmesi ve iyot açısından zengin besinlerin tüketiminin düzenli olarak sağlanmasına dikkat edilmeli, aralıklı olarak da vitamin ve mineral testlerinin kontrolü yapılmalıdır.
